Hoe negatief denken helpt om beter met verandering om te gaan

Verandering komt vaak op een onverwacht moment. Je baan verandert, een project loopt anders dan gepland of je krijgt nieuws waar je niet op had gerekend. Hoe je op zo’n moment reageert, maakt het verschil. Laat je je overvallen door paniek, of blijf je rustig en bedenk je snel een oplossing?

Wendbaarheid begint in je hoofd

Wendbaarheid gaat niet alleen over flexibel handelen, maar vooral over flexibel denken. En dat kun je trainen. Een techniek die ik tijdens het onderzoek voor mijn boek VAST leerde van ‘vrijdenker’ en filosoof Lammert Kamphuis is de premeditatio malorum, oftewel: negatieve visualisatie. Deze techniek werkt verrassend goed om jezelf voor te bereiden op het onvermijdelijke: verandering.

Waarom negatieve visualisatie werkt

Negatieve visualisatie is een techniek uit het Stoïcisme waarbij je vooraf nadenkt over wat er mis kan gaan. Dit klinkt misschien tegenstrijdig want volgens geluksgoeroes kunnen we alles naar onze hand manifesteren door te focussen op wat je wilt dat wél gebeurt. Dus als je je focust op wat er mis kan gaan, trek je dan niet juist aan wat je niet wilt?
Niet als je het goed inzet. Het idee is niet om in een ‘beren-op-de-weg-modus’ te vervallen, maar om je voor te bereiden op mogelijke obstakels. Je brein maakt namelijk geen onderscheid tussen een gedachte en de realiteit. Dus deze techniek helpt je om een situatie mentaal alvast te ‘oefenen’. En als dat wat mis kan gaan ook in het echt mis gaat, voelt het niet als een totale verrassing die je uit het veld kan slaan. Je hersenen hebben het scenario al eens meegemaakt en weten wat je kunt doen en dat je het kunt overleven. Dit geeft je een gevoel van controle, waardoor je beter en rustiger reageert.

Leren tijdens het visualiseren

Als inspirerende spreker over verandering en wendbaarheid weet ik dat er altijd iets fout kan gaan tijdens een keynote. En dat gaat het ook wel eens. De technische partij heeft geen goede kabel mee, de clicker werkt niet, het geluid blijft stil op het belangrijkste moment of, nog erger, álles in de Schouwburg valt uit terwijl je 1500 man publiek aan je lippen hebt hangen.
Een deel kun je van tevoren iets aan doen (zorgen dat je altijd zelf een setje kabels bij je hebt bijvoorbeeld) en voor een deel kun je oefenen hoe je ermee omgaat.
Nachtenlang (tip van mij: doe dit overdag, is beter voor je nachtrust) heb ik liggen visualiseren: Wat als de techniek me in de steek laat? Wat doe ik dan? Ik bedenk alvast verschillende scenario’s en mogelijke oplossingen:

✅ Wat als mijn presentatie niet werkt? → Dan improviseer ik en vertel ik het verhaal zonder slides en bedenk ik ook hoe ik dat vertel.
✅ Wat als mijn microfoon uitvalt? → Dan stap ik dichter naar het publiek of loop tussen hen door als dit kan en spreek ik harder. Of bij een grotere zaal zorg ik ervoor dat ik vooraf met de techniek afstem dat er een handheldmicrofoon klaarligt voor het geval mijn headset uitvalt.
✅ Wat als álles uitvalt? → Dan ga ik het gesprek aan met de mensen op de eerste rijen, doe ik een wave met de zaal, vertrouw ik op de technici die achter de schermen keihard werken om alles weer aan de praat te krijgen. En als alles het weer doet kom ik terug met een grap én een applaus voor de techniek.
Door hier vooraf over na te denken, blijf ik op het moment zelf rustig en in control. Mijn brein heeft deze situatie namelijk al een keer ‘geoefend’ en weet wat in die situatie te doen.

“Je geeft jezelf een mentale voorsprong en wordt dus minder snel verrast en uit het veld geslagen tijdens veranderingen.”

Hoe je negatieve visualisatie zelf toepast

Je kunt deze techniek natuurlijk op allerlei situaties toepassen. Misschien heb je een belangrijke presentatie, een lastige vergadering, of een spannend gesprek voor de boeg. Probeer dan het volgende:

1. Sluit je ogen en stel je de situatie voor. Wat ga je doen? Wat is je doel?
2. Denk na over wat er mis kan gaan. Wat is het ergste dat zou kunnen gebeuren?
3. Visualiseer hoe je daarop reageert. Welke stappen neem je? Hoe blijf je kalm en in control?
4. Bedenk een plan B, C en D. Hoe kun je de situatie ombuigen als het anders loopt dan verwacht?

Dit klinkt simpel – dat is het ook 😉- en het effect is groot. Je geeft jezelf een mentale voorsprong en wordt dus minder snel verrast en uit het veld geslagen tijdens veranderingen.

Wendbaarheid is een mindset

Negatieve visualisatie is dus niet een techniek om problemen op je pad te manifesteren, maar juist om jezelf te bevrijden van de angst voor alles wat mis kan gaan. En als iets anders gaat dan verwacht ben je zo flexibel als een rietje en in control.
Want verandering is onvermijdelijk, hoe je hier mee om gaat bepaal je zelf.

Deze en nog heel veel meer inzichten en tips staan in mijn derde boek die dit najaar uitkomt: VAST – hoe denk ik mijzelf vrij?
Omdat ik steeds slechter ga horen en zien, word ik letterlijk en figuurlijk uitgedaagd om vrijheid opnieuw te definiëren. In VAST onderzoek ik wat vrijheid écht betekent – niet alleen voor mij, maar voor iedereen die zich wel eens vast voelt zitten.
Samen met vrijdenkers zoek ik naar perspectieven op vrijheid. Ik experimenteer, filosofeer, geloof, mediteer, trip en dans mezelf vrij. Ga je mee op onderzoek?

Joyce de Ruiter is een veelgevraagd inspirerende spreker op het gebied van wendbaarheid, veerkracht en leiderschap in tijden van verandering en diversiteit & inclusie. In haar keynotes combineert ze beste inzichten uit de psychologie van veranderen met haar krachtige levensverhaal over hoe ze omgaat met het langzaam verliezen van haar zicht en gehoor.